Günümüzde Madde Bağımlılığı

        Madde kullanımı ve bağımlılığı, günümüzde ırk ve etnik farklılıkları da așarak bütün toplumların yüzleșmek zorunda kaldığı en önemli halk sağlığı sorunlarından biri haline gelmiștir(Dumas,Hennessey,1999). Tarihsel olarak bakıldığında, 19. yy’da özellikle uyușturucu maddelere sadece üretildiği yerde ulașmak mümkün iken ve üretim alanları çok sınırlıyken 20. yy’da tașımacılık, turizmdeki hareketliliğe ve bu alanda olușan sektörel büyümeye bağlı olarak maddeyi temin etme güçlükleri ortadan kalkmıștır ve küresel olarak kullanımı artmıștır. Özellikle Avrupa ülkeleri arasında yașam koșullarının değișmesine ve kültürel yabancılașmaya bağlıolarak madde kullanımı sebepleri ve sonuçları bakımından sosyal bir fenomene dönüșmüștür (Dünya Sağlık Örgütü,1998). Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 1990 bașlarında her yıl sigaraya bağlı bir sebepten 3 milyon ölüm yașanırken, bugün bütün dünyada her yıl, 1.5 milyonu gelișmekte olan ülkelerde olmak üzere 4.5 milyon kiși,Türkiye’de ise 70- 100 bin kișinin sigaraya bağlı nedenlerle yașamını yitirdiği bilinmektedir.Yapılan tahminlere göre 2030 yılında her yıl 7 milyonu (%70) gelișmekte olan ülkelerde olmak üzere toplam 10 milyon kișinin sigaraya bağlı bir nedenden dolayı yașamını yitireceği bildirilmektedir (Bilir, Güçiz,Yıldız, 2000; Soydal, Ergüder, 2002). Yine alkolizm, Amerika Birleșik Devletlerinde kalpdamar hastalıkları ve kanserden sonra üçüncü sırada yer alan bir sağlık sorunudur ve her yıl 100.000 kiși alkolizm nedeniyle ölmektedir (World Health Organization,2000). Son zamanlarda ise esrarın bazı Avrupa ülkelerinde yasa dıșı madde olmaktan çıkarıldığı bilinmektedir. Sağlığı bu düzeyde tehdit edebilen bu maddelerin kullanımı ise genellikle adölesan yaș döneminde bașlanmaktadır. Adölesanlarda dönemsel özelliklere bağlı olarak gelișen fizyolojik ve psikolojik değișiklikler, psikososyal düzeyde bazı sorun olabilecek davranıșlara da yol açmaktadır. Özellikle adölesanlar, bağımsızlık kazanmak ve yeni statüler edinmek için aileden duygusal olarak uzaklaşıp kendisine yeni ortamlar aramaktadırlar. Adölesanların içerisine girdikleri yeni ortamlarda kendini ispat çabaları, yeni deneyimlerle birlikte yeni sorunları da beraberinde getirebilmektedir (Balseven, Özdemir, Tuğ ve ark., 2002). Bu arayıșlara bağlı olarak kazalar, intiharlar, cinsel yolla bulașan hastalıklar, șiddet, adölesan gebelikler yanında madde kullanma davranıșı da bu yaș döneminde sıklıkla gözlenebilen riskli davranıșlar arasındadır. Adölesanlar arasında madde kullanımının artması ve ilk defa kullanma yașlarının așağılara giderek așağılara düșmesi bu sorunu önemli bir toplumsal sorun olarak karșımıza çıkarmaktadır. Erken yașlarda madde kullanmaya bașlanması duyușsal, bilișsel ve sosyal gelișimi olumsuz yönde etkileyerek geciktirebilmektedir (Ögel,1997; Winter, 2001). Ayrıca çok genç yașta madde kullanmaya  bașlanması bumaddenin daha uzun süre kullanılmasına neden olmakta ve uzun süreli madde kullanımı ise birey için gelecekteki yașamında önemli sağlık sorunlarını yol açmaktadır (Kocabaș, Burgut, Bozdemir, 1994; Bilir, Doğan, 1997). Adölesan döneminde bașlanan madde kullanımı ilerleyen yașla birlikte bağımlılığa dönüșüp, bireyin yașamını tehdit eder düzeylere ulașabilmektedir. Bu yaș döneminde sigara kullanmaya bașlayan her dört kișiden üçünün bu maddeyi bağımlılık düzeyinde kullanmaya devam ettikleri bilinmektedir (Bilir, Doğan, Yıldız,1997). Madde kullanımı trafik kazaları, intiharlar, șiddet, istenmeyen gebelikler, güvensizseks gibi diğer riskli davranıșlarda bulunma açısından da tehlike olușturmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre 15-24 yaș grubunda kazalar, intiharlar ve cinayete bağlı ölümlerin dörtte üçüne madde kullanımı sebep olmaktadır. Hatta Adölesanlar madde temin edebilmek için suça yönelik davranıșlarda bulunabilmekte Karatay, Kubilay Hemșirelikte Araștırma Geliștirme Dergisi - 2004/1, 2 59 ya da fuhuș yapabilmektedirler (Czechowiez, 1988; Dünya Sağlık Örgütü, 1998; World Health Organization, 2003).Adölesanlarda madde kullanımında saptanan artıșlarda sosyo-ekonomik yapı farklılıklarınınönemli payı bulunmaktadır. Göç ve ișsizlik problemlerinin yoğun olarak yașandığı sosyoekonomik düzeyi (SED) düșük olan toplumlarda, yașam koșullarının ağırlașması, ekonomik sıkıntılarla gelen aile içi sorunlar, bireylerin baș etme yeteneğindeki yetersizlikler ve gelecekten beklenti kaybı gibi faktörler Adölesanları madde kullanmaya yönlendirebilmektedir (Özșahin, 1998; Susman,Dent, Leu, 2000; Spoth, Goldberg, Neppl veark., 2001; Goodman, Huang, 2002). Bunun yanında sosyo-ekonomik düzeyi yüksek ailelerde ise ergenlerle ilgili farklı sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu kesimde aile yapısına bağlı olarak değișmekle birlikte, Adölesanlara daha fazla tolerans tanınması, istediği her șeyi elde etme ve zamanla tatminsizlik duygusu yașama gibi sebepler farklı arayıșlarla birlikte madde kullanımı için de zemin olușturabilmektedir. Aynı zamanda maddi olanakları ile de bu maddelere ulașım kolaylığının olması bu riski daha da artırmaktadır (World Health Organization, 1992; Demirhan,1999).      Ülkemizde madde bağımlılığı ile ilgili yapılan çalıșmalara bakıldığında genellikle bu alanla ilgili prevelans saptama çalıșmalarının yapıldığı ve bu çalıșmalar içerisinde de kısmen madde kullanma nedenlerinin belirlenmeye çalıșıldığı görülmektedir. Bu çalıșmada ise ülkemizdeki sosyo-ekonomik yapı farklılıklarının madde kullanımı açısından bir risk tașıyıp tașımadığı ve Adölesanlarda madde kullanımına neden olanetmenlerin neler olduğu saptanmaya çalıșılmıștır. Bu doğrultuda madde kullanımı açısından risk tașıyan Adölesanların belirlenmesinin, madde kullanımının engellenebilmesi için gerekli koruyucu önlemlerin alınmasına katkı sağlayacağı düșünülmüștür.

       Günümüzde tedavileri üzerinde en çok yoğunlaşılan ve özel tedavi yöntemleri araştırılan madde opiyat türevleridir. Opiyat türevi olan eroin, dünyada çok büyük bir yasa dışı ticarete konu olmaktadır. Bu yasa dışı eroin ticareti polisiye yöntemlerle tamamı ile önlenmesi mümkün değildir.
        Opiyat yoksunluğunda göz yaşarması, burun akıntısı, esneme, bulantı, karın krampları, kas spazmları, artralji, miyalji, sıcak ve soğuk hisleri, pilo-ereksiyon, terleme, taşikardi, hipertansiyon, diyare, irritabilite, anksiyete ve dilate pupiller gibi bulgular izlenir. Opiyat bağımlılığının tedavisinde; Günümüzde kabul edilen tedavi şekilleri, yoksunluğun opiyat dışı farmakolojik tedavisi yani semptomatik tedavi ile birlikte, opiyat agonistleri kullanılarak arındırma yönteminde temel prensip, bağımlı olunan opiyatın kesilerek yerine opiyat agonistinin konulması ve kademeli olarak kesilme uygulanmasıdır. Metadon bu grupta en yaygın kullanılan ilaçtır. Uzun etki süreli sentetik bir opiyat agonistidir. LAAM uzun etkili sentetik bir opiyat agonistidir. Ritim bozuklukları yapması nedeniyle dikkatli kullanılmalıdır. Bubrenorfin;Morfin alkaloidi tebainden elde edilir ve kısmi opiyat agonistidir. Hızlı ve çok hızlı arındırmada kullanılır. Bu tür agonist ilaçlarla tedaviye detoksifikasyon sırsında başlanır ve doz azaltımı ile devam ettirilir. Tedavi süreci içinde bu ilaçlarda kötüye kullanılabilmektedir.
    

      İlaç tedavisi olarak ne seçilirse seçilsin, nüks ihtimali çok yüksek olan bu rahatsızlıkta, hastanın sosyal iyileşmesini sağlayacak bir çalışmanın paralel yürütülmesi ve ruhsal iyileşmeye önem verilmesi gerekmektedir. Göz önünde bulundurulması gereken, bağımlılık yapıcı maddelerin her zaman varolduğu ve olacağı, yeni maddelerin bu gruba katılabileceğidir. Bu sorun herhangi bir hastanın kişisel sorunu olmaktan çok toplumsal ve sosyal bir problem olduğu kabul edilmeli ve bu konuda kurumlaşmaya gidilmelidir. Eğitim tedbirleri alınmalı, hastalığın tedavisindeki en etkin yolun madde kullanımına başlamayı önlemek ve koruyucu hekimlik olduğu kabul edilmelidir. Ruhsal durumu değiştiren herhangi bir maddenin tedavi dışı kullanımı hiç bir zaman normal kabul edilmemeli. Uçucu maddeler, sigara, alkolden gençler korunmalıdır.